با فرارسیدن فصل بهار طبیعت سرشار از گل‌ها و گیاهان میشود که می‌توانند سفره‌های غذا و خوراکی‌های ما را پرنشاط، باطراوت و خوش‌آب و رنگ کنند.سفره‌هایی پر از موادغذایی طبیعی، سالم و سرشار از خواص درمانی و شفابخش است.
کنگر و حفظ سلامت دستگاه گوارش
شناخته‌شده‌ترین گیاه کوهی که مردم بیشتر تمایل به مصرف آن دارند کنگر است، کنگر یکی از گیاهانی است که در فصل بهار میروید و علاوه بر ارزش غذایی، از ارزش دارویی قابل توجهی میان کسانی که از طب گیاهی بهره می‌گیرند، برخوردار است. کنگر به عنوان مکملی شناخته شده، برای کمک به هضم غذا و مواد غذایی و در درمان بیماران به کار میرود و نیز از سوی متخصصان طب سنتی و گیاهی، برای برطرف کردن مشکلات و بیماریهای مربوط به کلیه، کیسه صفرا و کبد کاربرد فراوانی دارد. ایرانیان در بسیاری از مناطق کشور، با این گیاه، خورش آماده می‌کنند که در فصل بهار، زینت‌بخش سفره‌های آنهاست. همچنین بورانی کنگر یا کنگر ماست از دیگر خوراکی‌هایی است که با مصرف آن بسیاری از مشکلات گوارشی، تهوع، کم‌خونی و بی‌اشتهایی برطرف میشود. صد گرم کنگر خام شامل انرژی: ۱۸ کیلو کالری، پتاسیم: ۳۶۰ میلی‌گرم، آهن: یک میلی‌گرم، فولات: ۲۱ میکروگرم، کلسیم: ۴۱ میلی‌گرم، ویتامینB1 : ۰/۱میلی‌گرم، سدیم: ۲۷ میلی‌گرم و فیبر: ۴ گرم است. مهم‌ترین ارزش غذایی کنگر مربوط به کالری کم آن است. بعلاوه مقدار زیاد فیبر غذایی و وجود کربوهیدرات پیچیده‌ای به نام اینولین سبب میشود این سبزی بهاری به حفظ سلامت دستگاه گوارش بخصوص روده‌ها کمک کند، ضمن آن‌که میزان کم سدیم و بالا بودن پتاسیم موجود در کنگر، بعلاوه وجود ماده موثر سینارین که نقش آن در کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون به اثبات رسیده در مجموع این سبزی بهاری را به ماده غذایی مناسب برای پیشگیری و کنترل بیماریهای قلبی- عروقی تبدیل میکند.
ریواس؛ گیاه ضدعفونی‌کننده
ریواس نیز یکی دیگر از گیاهانی است که در فصل بهار در طبیعت میروید و علاوه بر برخورداری از طعمی خوب، از دیرباز به عنوان گیاهی دارویی استفاده می‌شد و نیز مورد توصیه دیگران قرار می‌گرفت. ریواس دارای برگ‌های ضخیم و گوشت‌دار است و طعم ترشی دارد. این گیاه سرشار از ویتامین c و فیبر است. خاصیت ضدعفونی‌کنندگی داشته، زخم اثنی عشر را بهبود بخشیده و به جهت تقویت کبد و افزایش ایمنی بدن عفونت‌های ویروسی را از بین می‌برد. یکی از مهم‌ترین خواص برگ‌های ریواس آن است که لوزالمعده را وادار به ترشح انسولین کرده و برای کاهش قند خون سودمند است. ریواس به دلیل اسیدهای فراوانی که دارد از افزایش چربی خون جلوگیری کرده و با افزایش ترشح شیره معده موجب بهبود عملکرد هضم و جذب غذا میشود. این سبزی پتاسیم، فسفر و کلسیم زیادی دارد و مصرف آن برای کودکان در حال رشد و خانم‌های یائسه مفید است. جوشانده ریواس برای دفع سنگ صفرا و سنگ کلیه مفید است و شست‌وشوی موها با جوشانده آن باعث تقویت و رشد مو و مانع ریزش مو میشود. ریواس در رفع تیرگی پوست نیز موثر است. گیاهان محلی علاوه بر طعم دلپذیر، دارای خواصی هستند که برخی از این گیاهان به‌صورت خام و برخی با شیوه‌های خاص پخته و مصرف می‌شوند.
كاربردهاي درماني: دمبرگ ریواس که بخش قابل استفاده‌ی آن است، مقداری اسیدهای آلی مانند اسید مالیک دارد که برای رفع تشنگی و آسان کردن هضم غذا سودمند است. همچنین در طب سنتی ریواس برای دفع بعضی از باکتری‌های مضر استفاده میشود.
مقدار و روش مصرف: این گیاه در غذاهای ایرانی به شکل خام و پخته در سالاد و خورش کاربرد دارد، همچنین با از ریواس، شربت نیز درست می‌کنند.
ترشک؛ تصفیه‌کننده خون
ترشک نیز یکی دیگر از سبزیهای کوهی است که گونه‌های زیادی دارد و برگ‌های آن به‌دلیل دارا بودن اسیدهای آلی، طعم ترشی دارد. ترشک سرشار از ویتامین c، آهن، فسفر، پتاسیم، تصفیه‌کننده خون، معرق، مدر، تب‌بر، اشتهاآور و صفرابر است. جهت تقویت معده و کبد بهتر است برگ آن خام استفاده شود. این سبزی به دلیل ویتامین c فراوان خونریزی لثه را التیام بخشیده و بوی بد دهان را رفع میکند. مصرف ترشک در فصول گرم سال از التهاب بدن کاسته، عطش را رفع کرده و به دلیل پتاسیم بالا ادرارآور خوبی است و سموم بدن را خارج و کلیه‌ها را شست‌وشو میدهد. ترشک به دلیل آن که خون را تصفیه میکند از بین‌برنده کورک، دمل‌های چرکی و جوش‌های زیر پوستی است. قابل توجه آن که ترشک به دلیل داشتن اسید اگزالیک برای کسانی که سنگ کلیه و مثانه دارند، محدودیت مصرف دارد.
آلوئه‌ورا، جذب گازهای سمی
بیشتر ما این گیاه را به عنوان گیاهی برای درمان سوختگی‌ها و حفظ سلامت پوست می‌شناسیم؛ علاوه بر این برای رفع مشکلات گوارشی بویژه زخم معده، مصرف آن را توصیه می‌کنند، اما اینها بخشی از ویژگی‌های آلوئه‌وراست. علاوه بر آن، یکی از بهترین گیاهان برای تصفیه هوای منزل است. ویژگی این گیاه جذب گازهای سمی موجود در هوای خانه به دلیل برگ‌های گوشتی آن است. هر چه برگ‌های این گیاه گوشتی و پرآب‌تر باشد، تاثیرش در تصفیه هوای منزل بیشتر است؛ بنابراین بهتر است از انواع بزرگ و پربرگ این گیاه استفاده کنید.
زنبق، جارو برقی هوا
این گیاه یکی از گل‌های ویژه فصل بهار است. بنابراین می‌توان این گل را کاشت و به صورت گلدان در خانه نگهداری کرد. به این گیاه جاروبرقی هوا می‌گویند. به این دلیل که ترکیب‌های خطرناکی مانند تری‌کلرواتیلن، فرمالدئید و بنزن را جذب میکند. این گیاه در آپارتمان براحتی قابل نگهداری است، چون به نور زیادی نیاز ندارد، اما رطوبت آن باید همیشه تامین باشد. برای داشتن این گیاه کافی است پیاز آن را از گلفروشی‌ها بخرید و آن را داخل گلدان با خاک مرغوب بکارید؛ نور غیرمستقیم آفتاب فراموش نشود.
بنفشه، گیاه تب‌بر
گل‌ها و برگ‌های این گیاه دارای آلکالوئیدی به نام ویولین همراه با مقداری اسید سالیسیک و مقداری اسانس و مواد دارویی دیگر است. مزاج آن سرد و تر و گیاهی است ملین، مسهل صفرا، خلط آور، تب‌بر و ضد کم‌خوابی. چنانچه از پودر خشک کرده گل‌های آن مقدار یک مثقال خورده شود اثر مسهلی دارد اما مقدار دم کرده آن دو مثقال است که معمولاً با داروهای دیگر یا به تنهایی خورده میشود.
در ناراحتی‌هایی نظیر سرماخوردگی، سینه‌پهلو، آنفلوآنزا و تب‌های گرم مزاج دیگری، مانند تب گلودرد، ذات‌الجنب، ذات‌الریه، زکام‌های گرم مزاج و خشونت شش‌ها می‌توان گل بنفشه را با تخم کاهو و تخم خشخاش،از هرکدام دو مثقال گرفته و دم کرد و آب صاف کرده آن را میل کرد. برای دفع صفرا بنفشه را با آلوی زرد جوشانده و می‌خورند. برای مداوای اسهال‌های صفراوی یک مثقال شیر خشک و سه مثقال از پودر گل بنفشه را مخلوط کرده و در مدت دو روز و روزی دوبار می‌خورند.
كاربردهاي درماني: ضد التهاب براي زكام و التهابات پوستي، ضد سرفه، خلط‌آور و مدر است. براي درمان اگزماهاي پوستي، زرد زخم، خارش و آكنه و همچنين به عنوان محلول غرغره براي درمان التهابات گلو و گاهي براي سرفه مصرف مي‌شود.
مقدار و روش مصرف: گل بنفشه به عنوان یک چاي گیاهی، درمانگر خوبی است. حدود دو گرم گياه خشك را در ۱۵۰ ميلي‌ليتر آب دم کنید.
این چای را سه بار در روز میتوانید استفاده کنید. مرهم‌هاي حاصل از گياه تازه يا جوشانده‌ی حاصل از چهار گرم گياه خشك در ۱۵۰ ميلي‌ليتر آب، براي مصرف موضعي مفید است.
بامبو، گیاه مرطوب
از چند سال پیش، خرید بامبو که زادگاهش کشور چین است، در کشور ما رایج شد. این گیاه غیر از جنبه تزئینی، خواص درمانی هم دارد؛ ساقه آن میتواند بنزن، منواکسیدکربن و کلروفرم را از هوای اطراف دریافت کرده و به این ترتیب هوای خانه را پاک کند. بامبو در فضای آپارتمان تا ۵ /۱ متر هم قد می‌کشد. این گیاه هیدروفونیکاست، یعنی به خاک نیاز ندارد. یکی دیگر از ویژگی‌های بامبو، ایجاد رطوبت در فضای خانه است؛ بنابراین یکی از بهترین مکان‌ها برای نگهداری آن اتاق خواب کودکان است. این ویژگی معجزه این گیاه برای لطافت هوای خانه در فصل‌های گرم و خشک سال است. برای قلمه زدن بامبو کافی است آن را از ناحیه گره ساق‌هاش ببرید و داخل ظرف شیشه‌ای بگذارید تا ریشه بدهد.
شاتره
شاتره گیاهی با نام عمومی «Fumitory» در جهان و بومی اروپا و آسیاست. این گیاه خوشه‌ای، شاخه‌های سبز و گل‌های سفید مایل به صورتی با میوه‌های کوچک و کروی دارد. این گیاه در مزارع، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی میروید و بیشتر توسط کشورهای شرقی اروپا صادر میشود. تمام قسمت‌های گیاه به خصوص برگ و ساقه‌ی آن قابل استفاده هستند.
کاربردهای درمانی: تب‌بر، معرق، مدر، قابض، مقوی، ملین و ضد کرم است و به شکل موضعی در برخی بیماریهای پوستی استفاده میشود.
مقدار مصرف: دو تا چهار گرم از گیاه را در یک لیوان آب جوش دم کنید و روزی سه بار بنوشید.
شنگ
شنگ گیاهی چند ساله با ریشه‌های عمیق است که برگ‌هایی غشایی و شبیه گندمیان با رگبرگ میانی کم رنگ نسبتا پهن دارد و بیشتر به شکل علف هرز در باغ‌ها، مزارع و گاهی در ارتفاعات میروید.
اندام دارويي گیاه شنگ، ریشه‌ی آن است.
كاربردهاي درماني: مغذی، تصفیه کننده‌ی خون، خلط‌آور و قابض است.
مقدار و روش مصرف: دو تا چهار گرم از ریشه‌ی آن را در یک لیوان آب جوش دم کنید و روزی سه بار بنوشید. همچنین میتوانید ۲۰ تا ۴۰ گرم برگ تازه‌ی آن را به شکل سالاد مصرف کنید.
کنگر
کنگر یکی از فراوان‌ترین گیاهان مناطق کوهستانی و استپی ایران است. گیاهی خودرو با برگ‌های خاردار و ساقه‌های ضخیم شبیه به کرفس که از آن در پخت سوپ، خورش و حتی به شکل خام در سالاد استفاده می‌کنند.
برگ و گل‌ها و در بیشتر منابع انتهای دمبرگ‌های جوان آن به عنوان اندام دارویی شناخته میشود. در برخی منابع جوانه‌های برگ آن خوراکی است که در زیر خاک روییده و سفید می‌شوند و سبزی بازارپسندی بوده که در فصل بهار قبل از اینکه برگ‌های آن باز شود، به وسیله‌ی روستاییان جمع‌آوری و در بازار شهرها به بهای مناسبی عرضه میشود.
كاربردهاي درماني: صفرابر، کاهش دهنده‌ی کلسترول و قند خون و ادرارآور است و سنگ کلیه و مثانه را دفع میکند.
مقدار و روش مصرف: برگ و گل آن به مقدار ۱۰۰ تا ۳۰۰ گرم در روز قابل مصرف است.
نکته: زنان باردار، کودکان و بیماران مبتلا به بیماری شدید کبدی یا کلیوی از مصرف برگ کنگر پرهیز کنند.
گل محمدی
گل محمدی از خانواده‌ی گل سرخ است که از آن گلاب می‌گیرند. درختچه‌ای به ارتفاع دو متر با ساقه‌های معمولا خاردار است که برگ‌های مرکب از هفت و به ندرت نه برگچه دندانه‌دار دارد. گل‌ها صورتی و معطر و غالبا مجتمع در گل آذینی با چند گل و دم‌گلی غالبا کوتاه با تیغ‌های باریک دارد. گل محمدی از دیرباز در ایران کشت می‌شده و تهیه‌ی آب مقطر از گل سرخ، اولین بار در ایران انجام شده و بعد در نواحی دیگر انجام گرفته است.
گل‌ها، غنچه‌ها، میوه و گلبرگ‌ها، اندام دارویی گل سرخ محسوب میشود.
كاربردهاي درماني: ملین، ضد نفخ، تب‌بر، مقوی و نیروبخش است و اسانس آن در صنعت عطرسازی و فرآورده‌های آرایشی و گلاب آن در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقدار و روش مصرف: ۵ تا ۱۵ گرم از گلبرگ‌های آن را در آب جوش دم کنید و روزی سه بار بنوشید.
والک
والک کوهی از تیره‌ی سوسنیان و نوعی سبزی وحشی و خودرو است که در رشته کوه‌های البرز و فقط در فصل بهار میروید. سرشار از کلسیم و انواع ویتامین‌های نافع بدن است. والک بسیار ملایم و شیرین‌‌تر از سیر معمولی است و بیشتر مصرف دارویی دارد. بوی آن شبیه پیاز و اندام دارویی‌اش، پیاز و برگ گیاه است.
کاربردهای درمانی: پیاز و برگ والک در گذشته در غذاها و سالادها استفاده می‌شده است. والک ضد آسم، برطرف کننده‌ی برونشیت‌قابض و تصفیه کننده‌ی خون است و برای علاج اختلالات هضمی به‌کار میرود.
مقدار و روش مصرف: بعد از شست‌وشوی گیاه والک، برگ‌های آن را به قطعات یک تا دو سانتی‌متری برش بزنید و فریز کنید تا در طول سال از آن استفاده کنید. سبزی پلوی تهیه شده از این گیاه بسیار خوش‌طعم است. همچنین می‌توان از این سبزی برای تهیه‌ی کوکو استفاده کرد.
بیدمشک
بیدمشک درختچه‌ای است دو پایه که ارتفاع آن به هشت متر می‌رسد. این پایه‌ها کمی با هم تفاوت دارند. برگ‌ها بیضی شکل، نوک تیز، دندانه‌دار و در نوع ماده، کمی پهن‌تر از نوع نر هستند. گل‌ها به شکل شاتون‌های نر و ماده، زرد رنگ و معطرند. اندام دارويي آن نیز پوست، برگ و گل است.
كاربردهاي درماني: تب‌بر، قابضی، مقوی عمومی، ضد تشنج، رفع کننده‌ی دردهای قاعدگی و مقوی قوه‌ی باه است.
مقدار و روش مصرف: دو تا چهار گرم را در آب جوش دم کنید و روزی سه بار بنوشید. تنتور گل‌های آن یک تا دو قاشق مرباخوری هنگام خواب مفید است.
بهار نارنج
نارنج درختي به ارتفاع پنج متر با شاخه‌هايي داراي خارهاي پراكنده است. گل‌هاي نارنج، سفيد رنگ، معطر، ترد و شكننده بوده و در ايران به نام بهار نارنج مشهور هستند. پوست آن تلخ مزه، ولي آب درون آن ترش است. اندام دارويي آن گل و پوست ميوه است.
كاربردهاي درماني: پوست‌نارنج عمدتا براي تحريك اشتها و درمان ناراحتي‌هاي سوء هاضمه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اسانس گل‌هاي بهار نارنج كه به نام «نرولي اويل» در جهان مشهور است، اثر ضد افسردگي و آرام بخش دارد.
مقدار و روش مصرف: مقدار مصرف روزانه براي تهيه‌ی چاي، چهار تا شش گرم پوست نارنج و دو گرم از گل‌هاي خشك بوده و همچنين مقدار مصرف تنتور پوست ۲۰ قطره تا سه نوبت در روز و یک تا دو گرم عصاره‌ی پوست نارنج است.
