کتان از ۳۰۰۰ سال پیش بابل کشت می شد. تخم کتان دارای دو نوع کلی است: تخم کتان قهوه ای و تخم کتان زرد یا طلایی. بیشترین انواع بذر کتان که از این دو گونه کلی به وجود آمده اند دارای ارزش غذایی یا ویژگی های تغذیه ای مشابهی هستند و در تعداد اسیدهای چرب زنجیره کوتاه با هم برابر هستند. از دانه های کتان روغنی گیاهی استخراج می شود، که به روغن بذر کتان معروف است.

بذر کتان یا دانه کتان، دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است به گونه ای که مصرف ۱۰۰ گرم از آن بیش از ۱۹ درصد از نیاز بدن ما به پروتئین، فیبرهای غذایی، برخی از ویتامین های گروه B و مواد معدنی را تامین می کند. بیش از ۹۰ درصد از نیاز بدن انسان به تیامین (یکی از ویتامین های گروه B)، منیزیم و فسفر را تخم کتان تامین می کند. در خصوص میزان کالری بذر کتان باید گفت که مصرف ۱۰۰ گرم تخم کتان دارای ۵۳۴ کالری انرژی است. هر ۱۰۰ گرم از تخم کتان ۴۲ گرم چربی وجود دارد که این میزان چربی شامل، ۲۳ گرم اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ گرم اسیدهای چرب امگا ۶۶ می باشد.

خواص تخم کتان در پیشگیری از سرطان

از آنجایی که تخم کتان ممکن است عملکردی شبیه به هورمون استروژن داشته باشد،بنابراین این نگرانی وجود دارد که مصرف دانه کتان در افراد مبتلا به بیماری های مرتبط با هورمون ها، سبب تشدید بیماری گردد. برخی از این بیماری ها عبارتند از سرطان سینه، سرطان رحم، سرطان تخمدان، اندومتریوز و فیبرهای رحمی. با این حال برخی از تحقیقات اولیه آزمایشگاهی و مطالعات بر روی جانوران در خصوص مصرف دانه کتان نشان می دهد که ممکن است مصرف این ماده با استروژن مقابله نموده و در برابر سرطان های وابسته به هورمون، از بدن محافظت کند. در هر صورت تا زمانی که تحقیقات بیشتری در این خصوص صورت گیرد، در صورت که به بیماری های با منشا هورمونی مبتلا هستید، از مصرف بی رویه تخم کتان پرهیز کنید.

در جای دیگر آمده است که:

تخم کتان سرشار از فیتواستروژن می باشد. فیتواستروژن یک ماده مغذی گیاهی است که به هورمون استروژن تولید شده در بدن زنان شباهت هایی دارد. تحقیقات بسیاری نشان داده است که نه تنها مصرف تخم کتان، بیش از هر ماده غذایی دیگری، از بروز سرطان سینه پیشگیری می کند، بلکه حتی می تواند در کوچک شدن اندازه تومورهای سینه موثر باشد.

تاثیرات مصرف تخم کتان در مقابله (پیشگیری و کمک به درمان) سرطان سینه را می توان به این صورت خلاصه نمود:

• مصرف تخم کتان میزان تولید و ترشح استروژن را در بدن کاهش می دهد.
• تخم کتان سبب افزایش تولید نوعی از استروژن «خوب» می شود که دارای خاصیت محافظت کنندگی می باشد.
• میزان سه عامل متفاوت مرتبط با رشد سرطان سینه را کاهش می دهد.
• چرخه قاعدگی را طولانی تر می کند.
• از چسبیدن استروژون های محیطی به بافت پستان جلوگیری می کند.
• از بافت پستان در برابر تاثیرات مخرب مواد سمی محیطی محافظت می کند.
• مسدود نمودن آنزیم آروماتاز، شبیه به نحوه عملکرد داروی آریمیدکس (Arimidex)
• مسدود نمودن گیرنده استروژن، شبیه به نحوه عملکرد داروی تاموکسیفن (Tamoxifen)

به طور کلی در خصوص مصرف تخم کتان و تاثیر آن بر سرطان سینه می توان به سه مورد زیر اشاره کرد:

• استروژن گیاهی، هر چند به آن استروژن گفته می شود، اما در واقع با استروژن تولید شده در بدن بسیار متفاوت است.
• مطالعات بسیار زیادی نشان داده است که خوردن غذاهایی که از لحاظ «استروژن های گیاهی» غنی هستند، تاثیر قابل توجهی در مقابله با بسیاری از بیماری ها از جمله سرطان سینه دارد.
• محافظ از بدن در برابر سرطان سینه یا افزایش شانس خود در مقابله با این بیماری چیزی نیست که از طریق ایجاد «یک» تغییر در رژیم غذایی یا سبک زندگی ایجاد شود، بلکه حاصل و نتیجه تمامی اجزای برنامه غذایی و شیوه زندگی ماست.

 فشار خون و جلوگیری از بیماری های قلبی

امگا ۳ موجود در دانه های کتان از طریق مکانیسم هایی مانند اقدامات ضد التهابی و تنظیم نمودن ضربان قلب، به بهبود سیستم قلبی عروقی کمک می کند. یکی از مهم ترین خواص تخم کتان، کاهش فشار خون می باشد.احتمال ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد. همچنین رژیم غذایی حاوی دانه های کتان از سخت شدن و گرفتگی شریان ها جلوگیری می کند و از این رو موجب حفظ سلامتی قلب می شود. امگا-۳ نقش بسزایی در تنظیم ریتم قلب دارد و در درمان آریتمی و نارسایی قلبی مفید است. پژوهشگران دانشگاه هاروارد مصرف روزانه ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری دانه کتان را به بیماران قلبی یا آنهایی که زمینه ابتلا به ناراحتی های قلبی دارند، توصیه می کنند.

پیشگیری از دیابت

مصرف دانه‌ی کتان احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را به میزان ۸۰۰ درصد کاهش می‌دهد. محققان در حال تحقیق بیشتر در این خصوص هستند. توصیه می‌کنیم روزانه یک تا دو قاشق چای‌خوری دانه‌ی کتان آسیاب شده به غذاهای خود اضافه نمایید.

مصرف روزانه تخم کتان به دلیل دارا بودن لیگنان، به میزان متوسطی سبب بهبود قند خون می گردد. به علاوه تخم کتان قدرت آنتی اکسیدانی بالایی داشته و می‌تواند با استرس اکسیداتیو – عامل ابتلا به دیابت – مقابله نماید.

خواص تخم کتان در کاهش کلسترول خون

وجود امگا ۳ برای تنظیم کلسترول خون لازم است. این اسیدهای چرب میزان کلسترول خوب خون را افزایش می‌دهند و حالت ارتجاعی رگ‌های خونی و جریان خون را بالا می‌برند. دانه کتان یکی از مفید ترین منابع امگا-۳ به شمار می رود. مصرف تخم کتان موجب کاهش سطح کلسترول با چربی بد در خون می شود.گنجاندن دانه کتان در برنامه غذایی روزانه افراد بزرگسال می تواند شانس ابتلا به گرفتگی عروق یا آترواسکلروز را در آنها تا ۷۵۵ درصد کاهش بدهد. محققان با تحقیقی که روی بیش از ۱۰۰ خانم یائسه انجام دادند، به این نتیجه رسیدند درصد ابتلا به بیماری پرفشاری خون و ناراحتی های قلبی در خانم هایی که به مدت یک سال، روزی ۴ قاشق غذاخوری دانه کتان خام مصرف می کردند، بسیار پایین و ناچیز بود.

دانه کتان برای درمان یبوست

دانه‌ کتان سرشار از فیبرهای محلول و نامحلول بوده و به همین علت یک ماده ملین بوده و دفع را راحت می‌کند. اگر دچار یبوست مزمن هستید به سراغ دانه‌ی کتان بروید. بدین منظور یک قاشق چای‌خوری دانه‌ی کتان را به مدت یک شب در یک لیوان آب خیس کرده و فردای آن آب را به همراه دانه‌ها بنوشید. یا این که ۲۰ گرم دانه‌ی خشک را با یک لیتر آب و به مدت ۵ دقیقه بجوشانید و محلول را صاف کنید. صبح و شب بعد از غذا یک فنجان از این جوشانده میل کنید. توجه داشته باشید تأثیر دانه‌ی کتان تقریباً بعد از ۳ روز خود را نشان می‌دهد.

تخم کتان در پیشگیری از گرگرفتگی در زنان

گنجاندن تخم کتان در برنامه غذایی خود و مصرف منظم آن، می‌تواند احتمال ابتلا به گر گرفتگی در دوران یائسگی در زنان را کاهش دهد. تخم کتان حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ گیاهی و فیتواستروژن است و برای همین یکی از بهترین مواد غذایی مورد نیاز زنان است. تخم کتان سرشار از لیگنان های گیاهی است و به همین دلیل می تواند سوخت و ساز و استفاده از استروژن را کنترل کرده و به این ترتیب علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، تعریق و خشکی واژن را کاهش دهد. می توانید تخم کتان آسیاب شده را خریداری نموده و به غذاها، ماست و انواع سالاد و غیره افزوده و میل کنید.

در تحقیقی که در سال ۲۰۰۷ در کلینیک مایو بر روی ۲۹ زن دچار گرگرفتگی صورت گرفتن نشان داد، که مصرف روزانه ۴۰ گرم پودر تخم کتان دفعات بروز گرگرفتگی در زنان را تا ۵۰ درصد و شدت آن را تا ۵۷ درصد کاهش می دهد. افرادی که در این پژوهش شرکت کردند عنوان داشتند که مصرف تخم کتان سبب بهتر شدن خلق و خوی آنها شده و موجب کاهش دردهای مفصلی و عضلانی در آنها گردیده است. به علاوه تعریق و لزر در این افراد هم با مصرف تخم کتان کاهش یافت.

التهابات پوستی

تخم کتان، منبعی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ ها و امگا ۶ محسوب می شود و به همین علت در تسکین التهاب پوستی موثر بوده، می توان از آن به عنوان یکی ماده ضد التهاب بهره جست. تأثیر این اسیدهای چرب در بهبود بافت ها، بهبود جای زخم و جوش و تسکین سطح پوست موثر است. برای استفاده از آن مقداری آب را به بذر کتان آسیب شده اضافه نمایید تا به شکل خمیر مانند در آید. این خمیر را با حرارت خیلی ملایم گرم کرده و با ضخامت یک سانتی متر روی یک گاز یا پارچه‌ی تمیز پهن کنید. این مرهم را هر روز دو تا ۳ مرتبه روی نقاط ملتهب پوست خود قرار دهید.

درمان نفخ شکم

تخم کتان دارای میزان زیادی فیبر محلول و نا محلول است که به خوبی می تواند به هضم غذا در معده کمک کند و نفخ شکم را از بین ببرد. برای اینکه از این اثر تخم کتان بهره مند شوید دانه کتان را پودر نموده و در نمک پاش بریزید و به همراه غذا، مانند یک ادویه کمی از آن را روی غذای خود بپاشید. بسیاری از افراد از تخم کتان بیشتر در ماست، شیر، سالاد استفاده می نمایند.

خواص تخم کتان برای لاغری

تخم کتان سرشار از چربی های سالم امگا ۳ و امگا ۶ و فیبرهای غذایی می باشد، خوردن دانه کتان باعث ایجاد احساس سیری در انسان شده سبب می گردد تا کالری کمتری مصرف نماییم و منجر به کاهش وزن می شود. در واقع تاثیر مصرف تخم کتان در کاهش وزن نیز از همین ویژگی آن نشات می گیرد.

روش اول لاغری با تخم کتان: اگر ۳۰ دقیقه قبل از خوردن غذا، یک قاشق پودر تخم کتان [را همراه با آب فراوان] میل کنید، احساس سیری به شما دست داده و نمی توانید زیاد غذا بخورید و بدین طریق دریافت چربی ها و کالری ها از طریق وعده های روزانه کمتر خواهد شد و به مرور موجب کاهش وزن و کاهش چربی های انباشته شده در بدن می گردد.

روش دوم لاغری با تخم کتان: اگر از تخم کتان در هنگام خوردن غذا استفاده کنید باعث می شود فرایند هضم غذا کندتر شده، و غذا مدت بیشتری در معده بماند و به صورت آهسته آهسته و به تدریج وارد روده کوچک شود و این موجب می شود که سطح انسولین پایدار شده و اشتها کاهش یابد.

دمنوش تخم کتان برای لاغری

در اصطلاح طب سنتی، تخم کتان دارای طبع گرم و خشکی بوده و می توانید صبح، هنگام صبحانه از آن استفاده کنید. دمنوش تخم کتان می تواند به شدت در افزایش سوخت و ساز بدن موثر باشد. همچنین این دمنوش اشتها را کاهش می دهد بنابراین غذا و کالری کمتری مصرف خواهد کرد.

طرز تهیه دمنوش تخم کتان برای لاغری: یک قاشق پودر تخم کتان را در قوری ریخته و آب با دمای ۷۰ یا ۸۰ درجه به آن اضافه کرده و اجازه دهید به مدت ۳۰۰ دقیقه دم بکشد. سپس آن را از صافی عبور داده و نوش جان کنید.

خواص تخم کتان برای پوست

آلفا لینولئیک اسید موجود در بذر کتان یکی از مفیدترین چربی ها برای سلامت پوست و مو می باشد. همچنین وجود ویتامین های گروه BB در تخم کتان، از خشکی پوست جلوگیری نموده و در بهبود و رفع جوش و آکنه، روزاسه و اگزما موثر است. خوردن تخم کتان در هیدارته نمودن بدن نیز تاثیر دارد و یک مرطوب کننده طبیعی به شمار می رود. اگر می خواهید پوست و مو و ناخن سالم داشته باشید، توصیه می شود ۲ قاشق غذا خوری دانه کتان یا ۱ قاشق غذا خوری روغن تخم کتان به غذاهای روزانه ی خود اضافه کنید.

استفاده از تخم کتان برای رفع چین و چروک صورت

تخم کتان سرشار از اسید‌های چرب امگا ۳ می باشد. امگا ۳ در درمان و رفع لکه های قهوه‌ای پوست موثر است. همچنین از آن برای رفع چین و چروک های ریز پوست صورت نیز می توان بهره گرفت. در پژوهشی از داوطلبان خواسته شده روزانه تنها نصف قاشق چای‌خوری تخم کتان بخورند و بعد از ۶ هفته پوست آن‌ها تازه‌تر و باطراوت‌تر شد و به‌طور قابل ملاحظه‌ای نیز التهابات و قرمزی‌های پوستی آن‌ها نیز کاهش یافت. اسیدهای چرب امگا ۳ واکنش بدن را نسبت به عوامل التهاب‌زا فرو می‌نشاند، همچنین سبب جذب آب را جذب به سلول‌های پوستی می شود تا چروک‌ها را کاهش دهد و پوست را با طراوت‌تر می‌کند.از پودر تخم کتان نیز میتوانید استفاده کنید.

این ماده غذایی دارای مقادیر زیادی استروژن گیاهی است. فیتواستروژن موجود در بذر کتان هم دارای خواص شبه استروژنی است و هم به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کند. آنتی اکسیدان ها سبب حفاظت سلول از آسیب رادیکال های آزاد می شوند. همچنین بذر کتان به ایجاد تعادل هورمون استروژن و پروژسترون در بدن کمک کرده و نمی گذارد که آکنه به پوست صورت آسیب رساند. بهترین روش خوردن بذر کتان نیز اضافه کردن آن به سالاد یا ماست است.

درمان جوش صورت با خاکشیر

مخلوط ۲ قاشق غذاخوری خاکشیر با عرق شاهطره، عرق کاسنی ترکیب خوبی برای درمان جوش‌های صورت است.یک استکان از هر یک از عرق‌های گیاهی شاهطره وکاسنی را با هم مخلوط کنید و آن را با ۲ قاشق غذاخوری خاکشیر ترکیب کنید. این نوشیدنی علاوه بر جوش‌های صورت گرفتگی صدا را نیز درمان میکند. مدت درمان با این نسخه دست کم ۳ هفته است و پس از این مدت نتایج بهبود به مرور در چهره بیمار نمایان می‌شود.

کنترل  فشار خون با خاکشیر

اگر به فشارخون مبتلا هستید و در حال حاضر داروهای کنترل‌کننده فشارخون مصرف می‌کنید، می‌توانید از این شیوه برای اثربخشی بیشتر استفاده کنید.

برای این منظور کافی است یک لیوان خاکشیر را به‌خوبی بکوبید و آن را به‌صورت پودری نرم درآورید، سپس در ظرفی ریخته و به مرور به آن آب اضافه کنید تا خمیری یک دست به دست آید. می‌توانید در هفته یک تا دو‌بار این مرهم را روی پاهایتان بمالید و شب تا صبح با آن بخوابید. این مرهم به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید فشارخون خود را کنترل کنید .توصیه: نوبت اول استفاده از خمیر در طول روز باشد.

دفع سنگ کلیه با خاکشیر

مصرف مخلوطی از خاکشیر و ترنجبین برای درمان سنگ کلیه در افرادی که به این بیماری مبتلا هستند یا کلیه آن‌ها استعداد سنگ‌سازی‌ را دارد مناسب است.کافی است ۳ قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان آب به‌مدت ۵ ساعت خیسانده و پس از این مدت آن را صاف کنید. سپس ترنجبین صاف کرده را با ۲ قاشق غذاخوری مخلوط کرده و آن را میل کنید. نوشیدن این مخلوط به‌صورت روزانه به دفع سنگ کلیه کمک می‌کند.

رسیدن به وزن ایده آل با خاکشیر

افراد لاغر و کسانی که تمایل دارند وزن خود را بالا ببرند، می‌توانند از این نسخه استفاده کنند. این گروه اگر خاکشیر را با شیر میل کنند می‌توانند با نوشیدن این خاکشیر صبح ناشتا به درمان لاغری و افزایش وزن خود کمک کنند.درصورتی که شیر تازه و طبیعی باشد میزان تاثیرگذاری این نسخه بیشتر می‌شود.

شربت ضد بدبویی دهان

برای رفع بوی بد دهان می توانید از شربت ترنجبین و خاکشیر برای برطرف کردن بدبویی دهان استفاده کنید.هر روز عصر یک لیوان از شربت ترنجبین و خاکشیر را بنوشید. ترنجبین را به مدت ۵ تا ۶ ساعت درون آب خیس کنید و پس از صاف کردن آن را با یک تا ۲ قاشق خاکشیر مخلوط کنید. نوشیدن این شربت به شما کمک می‌کند تا با دفع اخلاط و مواد ناسالم و فاسد به مرور احساس بهتری پیدا کنید.

بهبود لک‌ها با خاکشیر

برای کمک به بهبود لک‌های پوست به‌ویژه صورت یکی از بهترین روش‌ها، نوشیدن خاکشیر و ترنجبین است. افرادی که از این ترکیب به‌صورت روزانه و مستمر به‌مدت ۳ هفته استفاده کنند بعد از مدتی با روشنی پوست و از بین رفتن لک‌های صورت و پوست‌شان روبه‌رو می‌شوند.ترنجبین را ۵ ساعت در آب بخیسانید و صاف شده آن را با ۲ قاشق خاکشیر مخلوط کرده و میل کنید.

کمک به دل ضعفه با خاکشیر

برخی از افراد هستند که در طول روز دچار دل ضعفه می‌شوند. این دل‌ضعفه ممکن است در طول روزهای گرم تابستان یا در ایام ماه رمضان به سراغ افراد مختلف بیاید. برای پیشگیری از بروز این دل‌ضعفه کافی است، خاکشیر و آب عسل را با هم ترکیب کرده و میل کنید. برای تهیه آب عسل باید یک لیتر آب و یک کیلو عسل را با هم بجوشانید.

بعد از مدتی که این ترکیب جوشید کفی روی آن تشکیل می‌شود که باید از دیگر مواد موجود در ظرف جدا شود. مابقی مواد همان ترکیبی است که برای بهبود دل‌ضعفه و پیشگیری از بروز آن مصرف می‌شود. اگر چه عسل با حرارت، برخی از ویتامین‌ها و مواد مغذی خود را از دست می‌دهد اما در عین حال مواد مفیدی در آن باقی می‌ماند که برای درمان دل‌ضعفه بسیار مناسب است.

بهبود اسهال با خاکشیر

ابتلا به اسهال در فصل تابستان یکی از اختلالاتی است که در کودکان بسیار شایع است.خاکشیر را بو داده و آن را با آب و عسل مخلوط کنید و به بیمار بدهید. این ترکیب را متناسب با سن بیمار، هر ۲ ساعت یک بار برای او تجویز می‌کنند. میزان مصرف این مخلوط از یک قاشق غذاخوری تا یک سوم استکان برای خردسالان تجویز شده است.

جلوگیری از گرمازدگی با خاکشیر

شربت خاکشیر یکی از خوراکی هایی است که از گذشته تاکنون در طب سنتی به عنوان یک نوشیدنی با طبع سرد مطرح بوده و می تواند در فصل گرما با کاهش دمای بدن به پیشگیری از گرمازدگی کمک کند.

نکته:
افرادی که ورم و زخم معده دارند، مصرف خاکشیر را محدود کنند.
خاکشیر را می توان از دو تا سه سال به بالا به کودکان داد و برای کودکان زیر این سن نیز شربت خاکشیر را صاف کرد و تنها آب آن را به کودک داد.
* به دلیل وجود خاک فراوان در خاکشیر لازم است حتماً قبل از مصرف شسته شود و مدتی در آب بماند.
* افرادی که طبع سرد دارند و از بیماری های ناشی از طبع سرد از جمله روماتیسم و آرتروز رنج می برند، باید مصرف شربت خاکشیر را محدود کنند یا مصرف آن همراه با عسل و عرق نعناع باشد.

اشتباهی که بیشتر افراد مرتکب میشوند این است که تفاوت گیاهان دارویی با داروهای گیاهی را تشخیص نمیدهند.گياهان دارويي مثل زيره، رازيانه، هل يا دارچين گياهانی هستند که برخي خواص درمانی آن ها که عمدتاً بي‌ ضرر يا کم‌ ضرر هستند، به اثبات رسيده است درصورتیکه داروهای گياهی حاصل تبديل برخي گياهان به دارو در کارخانه‌ های داروسازی و طي فرآيندی ویژه هستند. عطاری ‌ها تنها حق فروش گياهان دارويي را دارند، گياهاني که تعدادشان مشخص است و طی ساليان دراز فوايد و بی عارضه يا کم‌ عارضه بودن شان به اثبات رسيده است. عطاری ‌ها بايد گياهانی مثل گل گاوزبان که اثر درماني ‌اش براي تقويت اعصاب يا زيره براي درمان نفخ که بر اساس تجربه ‌هاي طولاني و نسل به نسل منتقل شده است را به فروش برسانند.البته باید درنظر داشت که مصرف بي‌رويه و بيش از حد نياز هر نوع خوراکي اعم از گياهي يا شيميايي مي‌تواند براي بدن ضرر داشته باشد.درنتیجه گياهان دارويي هم بايد به موقع و درست مصرف شوند. حدود ۹۵ درصد از داروهای گياهي عضو ليست دارو های بدون نياز به نسخه هستند يعني اين که مي‌توان آن ها را بدون نسخه از داروخانه‌ ها تهيه کرد و عوارض خاصي پس از مصرف در پي ندارند و ۵ درصد باقي‌ مانده که به علت مصرف نادرست عوارض دارند را بايد با نسخه از داروخانه‌ ها تهيه کرد. هم اکنون حدود ۱۵۰ داروی گياهي عضو ليست دارو های بدون نياز به نسخه در داروخانه ‌هاي ايران و حدود ۲۰۰ گياه دارويی در عطاری ‌ها وجود دارد. عطاری تنها محل فروش گياهان دارويي تغيير شکل نيافته است و نه محل تشخيص و درمان بيماری يا فروش داروهای دست‌ ساز، قرص، کپسول، شربت و… ، تنها در داروخانه است.

دارو های گياهی بر اساس(مزاج –  مزه – کنش) دسته بندی میشود

مزاج دارو ها:

مزاج بر دو نوع است: مزاج اول، مزاج دوم.
مزاج اول: اولين مزاجي است که از عناصر چهارگانه حاصل مي شود.
مزاج دوم: مزاجي است که از عواملي که خود آن ها دارای مزاج ويژه اي هستند پديد مي آيد مانند مزاج دارو های مرکب يا مزاج پادزهر هامثل ترياق.
مزاج دوم بر دو گونه است:۱ـ ترکيبات نيرومند و پايدار ۲ـ ترکيبات سست و ناتوان.

مزاج نيرومند:

اگر دو ماده ساده با هم ترکيب شوند و اجزاي هر دو چنان به هم جوش خورده باشند که ما در جدا ساختن آن ها با دشواری روبرو شويم، آن مزاج پايدار است.

مزاج سست و جدايی پذير:

اگر مزاج، آن مزاج مستحکم نباشند و حالت امتزاج اجزاي ساده چنان باشد که مزاج ما ياراي از هم جدا ساختن آن ها را داشته باشد، آن گاه قواي آن ها مخالف يکديگر است، هر يک به کار خود مي پردازد و بر ضد جزء جدا شده از آن قد علم مي کند.

داروهاي سست آميز نيز به چند قسم هستند:

۱ـ برخي از آن ها بيشتر از بقيه با هم در آميخته اند و نمي توان به وسيله ي پختن يا شستن، قوايي را که در آن هاست از هم جدا سازيم. مثلاً بابونه داراي دو نيروي تحليل برنده و قابض است. هر گاه بابونه را آب پز کنيم و آن را ضماد سازيم هيچ يک از قوايش از يکديگر جدا نمي شوند.

۲ـ در برخي از اين دارو ها قوه هاي موجود، در حالت پختن از هم جدا مي شوند مثل کلم. گوهری که کلم دارد از دو ماده ترکيب يافته است: يکي ماده خاکي که قابض است و ديگري ماده لطيف و زداينده بورقي. براثر پختن کلم، ماده ي لطيف و زداينده ي بورقي مي گذارد و گوهر قابض خاکي بر جاي مي ماند و از آن روست که آب کلم پخته مسهل است و نپخته آن بند آورنده. جزء هاي ساده گروهي از اين دارو ها را مي توان به وسيله ي شستن آن ها از هم جدا کرد مانند کاسني و بسياري از سبزي ها.
۳ـ در برخي از دارو هاي مفرده به نظر مي رسد که دو گوهر مختلف المزاج در آن ها وجود داشته باشد که با هم نياميخته باشند. اين اختلاف در برخي از آن ها مثل ترنج آشکار است و با حس مي توان درک کرد و در برخي مثل اسفرزه نامحسوس است.

شناسايي قواي مزاج دارو ها:

الف- مقايسه ب ـ آزمايش

در شناخت قواي دارو هاي مفرده ازراه قياس قوانيني به شرح زير وجود دارد:
۱- زود گرم شدن و تبديل سريع به آتش.
۲ـ دير گرم شدن و گرمي پذيرفتن.
۳ـ سرعت انجماد.
۴ـ تأخير در انجماد.
۵ـ بو، مزه، رنگ.
۶ـ اثرات دارويي و قوه اي که از آن پديد مي آيد. از اين راه مي توان دليل هاي آشکار بروجود قواي مجهول بدست آورد.