تاریخچه گیاه شاه تره
شاه تره یا شاتره با نام علمی Fumaria officinalis گیاهی از شاه‌ترگان (Fumariaceae)، علفی یکساله با ساقه ای شکننده ،کوتاه و شاخه دار است و دارای گل های نامنظم و برگ های بریده می باشد. طعم این گیاه تلخ است.در ایران این گیاه اغلب در دامنه های زاگرس در دشت های (بیجار کردستان) و (اقلید فارس) یافت می‌شود.در گویش شاطره نیز شناخته شده . شاتره از زمان عهد عتیق شناخته شده و در کتاب های “خواص گیاهان” مربوط به قرون وسطی توصیف شده. این گیاه در طب سنتی، برای درمان اگزما و بیماری های پوستی به کار می رود، هم چنین به عنوان ملین و مدر مصرف شده است. در دهه ی گذشته، این گیاه مورد توجه قرار گرفت. به احتمال زیاد عصاره ی این گیاه در بهبودی بیماری های قلبی- عروقی و دستگاه کبدی- صفراوی موثر است.
جغرافیای شاتره
این گیاه بومی اروپا و آسیاست. در کنار جاده ها به عنوان علف هرز مزارع می روید و بیشتر توسط کشورهای شرقی اروپا صادر می گردد.
ترکیبات مهم شاتره
قسمت هوایی گیاه حاوی حدود یک درصد آلکالوئید است. بیش از ۳۰ عدد آن ها تعیین فرمول شده اند. اکثر این الکالوئیدها از مشتقات بنزیل ایزوکنیولین می باشند.
مهم ترین این آلکالوئیدها شامل فومارین(پروتوپین)، سیناکتین و فوماری لین هستند. از دیگر ترکیبات شاتره می توان اسیدهای گیاهی به ویژه اسید فوماریک، فلاوونوئیدها و موسیلاژ را نام برد.
خواص مفید شاه تره :
- طبع گرم و خشک و به گفته حکیمان طبع آن مرکب‌القوی است و در کتاب قانون بوعلی سینا طبع شاهتره را سرد و خشک بیان شده است.
- این گیاه تصفیه کننده خون است و بدین منظور عرق یا ۲ گرم گیاه خشک را در ۱۵۰ سی سی آب‌جوش دم کرده به مدت ۸ روز بنوشند.
- این گیاه که خاصیت آنتی‌هیستامینی دارد کاهش‌دهنده تپش قلب، ضداسپاسم، ضدورم، ادرارآور، آرام‌بخش و پایین آورنده فشارخون بالا است.
در طب عوام به عنوان ادرارآور و مسهل مصرف می‌شود. - پزشکان در مورد تأثیر گیاه شاهتره بر کاهش قند خون و مقابله با دیابت اظهار داشتند آزمایش ۱۵ روزه روی موش‌های مبتلا به دیابت نشان داد که این گیاه می‌تواند در کاهش گلوکز خون و کلسترول موثر باشد.
- شاه تره برای ریه مضر است و بهتر است که به همراه کاسنی خورده شود.
- برای برخی از انواع تومورهای سرطانی مؤثر می‌باشد.
نوشیدن دمکرده شاهتره برای بیماری جذام مفید است .
از دمکردن این گیاه در ظروف فلزی خودداری شود.
به صورت دمکرده یک ساعت قبل از غذا بنوشید اشتهاآورنیز می باشد. - مهم ترین مصرف این گیاه برای برطرف کردن بیماری های پوستی مانند اگزماست که این اثر را مربوط به وجود اسید فوماریک موجود در آن می‌دانند. اسید فوماریک ماده‌ای است که به میزان قابل‌توجهی در این گیاه وجود دارد و در سال‌های اخیر آن را به طریقه مصنوعی نیز تهیه میکنند که در بعضی از داروها نظیر داروهای پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی) مصرف می‌شود. از عصاره گیاه شاه تره می‌توان در کنترل علائم بیماری مزمن پوستی پسوریازیس نیز استفاده کرد.
- برای بیماری‌های سوداوی از دمکرده شاهتره استفاده گردد.
مصرف زیاد شاهتره باعث فلج عضلات صاف و دستگاه تنفسی می‌شود. - صفرا آور: آلکالوئید پروتوپین موجود در شاتره می تواند در مواردی باعث کاهش صفرا گردد و به اصطلاح دارای اثر Amphicholeretic است.
همچنین در مشکلات قلبی-عروقی مصرف می شود.
در طب عوام از شاتره به عنوان ادرار آور، مسهل و جهت رفع مشکلات پوستی از جمله اگزما استفاده می شود. اثر اخیر را مربوط به وجود اسید فوماریک در آن می دانند.
اسید فوماریک امروزه به طریقه ی سنتزی تهیه و در بعضی از فرمولاسیون های پوستی نظیر داروهای پسوریازیس مصرف می شود. - برای تصلب شرائین از عرق و دمکرده این گیاه استفاده شود.
برطرف کننده کمبود ویتامین ث می‌باشد. - از دیگر خواص درمانی گیاه شاه تره و عصاره آن می‌توان به بهبود اختلالات کبدی اشاره کرد. بررسی‌های چندین مطالعه نشان می‌دهد ترکیب‌های موجود در شاهتره از آسیب رساندن به کبد جلوگیری می‌کند.
شاهتره مانع عفونت بدن می‌شود.
شاهتره با افزایش تعریق بدن به کاهش تب کمک می‌کند. - نوشیدن دمکرده آن تقویت کننده کبد است.
جهت یبوست شاهتره تازه را در شکر جوشانده به صورت شربت میل کنند.
جهت تبخال از دمکرده شاهتره استفاده شود.
این گیاه برای تسکین درد، بند آوردن خونریزی، سم‌زدایی از بدن، درمان بیماری‌های انگلی و درمان یبوست سودمند است. همچنین برخی از پزشکان آلمانی و فرانسوی این گیاه را به عنوان دارویی موثر برای تصفیه خون تجویز میکنند. - نوشیدن عرق آن استفراغ را متوقف می‌سازد.
- برای بهبود کار کبد و بازکردن انسداد آن ۳ گرم شاهتره را در ۲۵۰ سی سی آب‌جوش دمکرده روزی ۳ فنجان میل شود.
- برای اگزما ۴ گرم شاهتره را در ۲۵۰ سی سی آب‌جوش روزی ۳ فنجان دمکرده میل شود و شستشو دهید و ۶۰۰ گرم گیاه خشک را در یک لیتر آب جوشانده اگزما را بشویند.
- برای بیماری های کلیه از دمکرده و عرق این گیاه می‌توان استفاده کرد.
- برای جوش و خارش پوست ۴ گرم شاهتره را در ۲۵۰ گرم آب‌جوش ۲۰ دقیقه دمکرده روزی ۳ فنجان بنوشند.
- جویدن برگ تازه آن باعث محکم شدن لثه می‌گردد.
- یکی از خواصی که از نظر علمی برای این گیاه اثبات شده است صفرا آوری آن است، به همین دلیل آن را از زمان قدیم برای رفع مشکلات صفراوی مصرف می‌کرده‌اند. البته آلکالوئید پروتوپین آن می‌تواند در مواردی باعث کاهش صفرا شود.
عوارض جانبی شاه تره :
۱-مصرف مقدار عادی و دارویی شاتره دارای عوارض جانبی نیست. ولی مصرف مقادیر بسیار زیاد به دلیل وجود آلکالوئیدهای ذکر شده ممکن است باعث لرز، تشنج و مرگ گردد.
۲-مصرف در بارداری و شیردهی تا کنون این موضوع مطالعه نشده است، بنابراین بهتر است در این دوران مصرف نشود.
نکات قابل توجه در رابطه با مصرف شاه تره :
۱-برای مشکلات کبدی، صفراوی و پوستی باید از دم کرده ی آن استفاده کرد و در این م نمونه ی گیاه خشک در بازار دارویی به طور طبیعی به صورت خرد شده و قطعات کوچک است و احتیاج به خرد یا پودر کردن ندارد و می توان مستقیما آب جوش روی آن ریخت.
۲-در بسیاری از موارد دیده شده است که جهت کسب اثرات مذکور شاتره، از عرق شاتره ی موجود در بازار استفاده می کند.ولی عرق شاتره دارای مقدار بسیاری ناچیزی از اسانس است و مواد موثر اصلی در آن وجود ندارد. بنابراین عرق شاتره دارای خواص اصلی شاتره نیست.
۳-توصیه می شود دم کرده ی شاتره را گرم مصرف کنید. چون ممکن است با سرد شدن، مواد موثر آن رسوب کنند.
طرز تهیه شربت شاتره :
شاتره خشک و نیم کوب ۱ واحد و آب ۱۵ واحد شاهتره را در مدت شش ساعت دم کنند و صاف نموده بگذارید ته نشین شود ودر حدود نصف آن شکر داخل آن جوشانده تا قوام آید اگر منظور باز کردن گرفتگی های کبد و تصفیه خون باشد به جای شکر با سکنجبین وعناب می خورند به هر حال ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم از این شربت رابتدریج میل میکنند اثر آن ظاهر می شود.
